IZ TAJNIH DOSIJEA: Ubistva tajne policije u ime države

Uloga UDBe u likvidacijama uglednijih članova srpske političke emigracije. Na desetine aktivista u Evropi i SAD žrtve "državnog terorizma"

U DECEMBRU 1971. godine pojavio se jedan krajnje zanimljiv dokument Republičkog sekretarijata unutrašnjih poslova Srbije, odnosno Službe državne bezbednosti. Pod oznakom strogo poverljivo - isključivo za ličnu informaciju, na 72 strane data iscrpna analiza "Neprijateljska aktivnost srpskih i albanskih imigrantskih organizacija na Zapadu usmerena prema našim građanima na privremenom radu u inostranstvu".

Ova informacija, upućena na tri stotine adresa, najvišim saveznim i republičkim funkcionerima, šefovima Službe bezbednosti i operativcima objašnjava nastanak i sastav političke organizacije na Zapadu, njihova programska načela i neposredne aktivnosti, sa imenima svih članova i njihovih simpatizera.

Na prvi pogled ništa neobično. Svaka država ima pravo da se brani od onih koji podrivaju njenu stabilnost i bezbednost, bez obzira na ideološka i politička opredeljenja. Ono što bode oči u ovom dokumentu je zaključak u uvodnom delu koji otkriva selektivan odnos ondašnje države prema emigraciji. U zaključku se kaže: "Bez obzira na kasnija brojna emigriranja, stoji činjenica da su srpska i albanska emigracija, koja potiče iz redova kvislinga i saradnika okupatora, činile i danas čine osnovu neprijateljskog delovanja emigracije prema zemlji."

USTAŠKA emigracija, i to u vreme kada u Hrvatskoj buja Masovni nacionalni pokret, takozvani Maspok, samo se ovlaš i sporadično spominje:

"Pavelić i vlada NDH, upravni aparat i vojne jedinice ustaša i domobrana i veliki broj civilnih lica, koji su pobegli u Austriju a zatim, tokom 1945-1946. godine, u Italiju i druge evropske zemlje. Ustaše i domobrani nisu ostali u vojnim formacijama, ali su smešteni u logorima Permo i Modena u Italiji zajedno sa civilima."

Ove dve rečenice i ništa više, ali dovoljno da pobudi sumnju da se ova informacija nije baš slučajno pojavila. Po svemu sudeći, ona je trebalo da posluži kao opravdanje za krvave obračune sa srpskom političkom emigracijom, koji su se dešavali tih godina.

Naime, u to vreme, na desetine srpskih političkih emigranata pale su kao žrtve jugoslovenske posleratne prakse državnog terorizma. Širom Evrope, u SAD i u Kanadi, likvidirani su viđeni i ugledni srpski emigranti.

U domaćim medijima to je objašnjavano kao međusobni obračun zbog političkih nesuglasica i prestiža. Nažalost, ni danas, pola veka kasnije, nije rešen nijedan od ovih mnogobrojnih slučajeva fizičkih likvidacija. A spisak ubijenih je poduži: Andrija Lončarić, Bora Blagojević, Ratko Obradović, Jakov Ljotić, Sava Čubrilović, Miodrag Bošković, Uroš Milićević, Dragiša Kašiković, Bogdan Mamula, dr Mihailo Naumović, Borislav Vasiljević, Rade Panić, Dušan Sedlar, Jovo Caričić...

NEPOBITNA je činjenica da ove akcije tajne policije počinju tek posle Rankovićevog pada i reorganizacije i federalizacije Udbe. Tek tada započela je serija ubistava srpskih političkih emigranata, prvo u Evropi, a potom i u SAD i Kanadi.

Prva žrtva bio je Ratko Obradović, pisac, novinar i urednik "Iskre". Nekadašnji bliski saradnik Dimitrija Ljotića ubijen je u svom stanu u Minhenu, 17. aprila 1967. godine. Dakle, nakon nepunih devet meseci od Rankovićevog političkog pada, i nepuna dva meseca od "svetosavske bakljade" u SAD i Kanadi.

Potom je likvidiran Andrija Lončarić, bivši oficir za vezu između Draže Mihailovića i izbegličke vlade u Londonu. Osnivač i "mozak" SOPO. On je ubijen sekirom u svom stanu u Parizu, 6. marta 1969. godine.

Dušan Sedlar izrešetan 16. aprila 1980. godine - Foto Arhiva Radovana Kalabića / Aleksandar Ranković politički likvidiran 1966. - Foto Arhiva "Novosti"

Potom je 15. decembra 1969. u Švedskoj likvidiran Sava Čubrilović. On je bio dopisnik "Srpske borbe", organa Srpskog kulturnog kluba "Sveti Sava" iz Čikaga, koji je osnovao i na čijem se čelu nalazio profesor Slobodan Drašković.

Usledila je likvidacija Jakova Ljotića, rođenog brata vođe JNP "Zbor" Dimitrija Ljotića. Ljotić je ubijen 8. jula 1974. godine u svom stanu u Minhenu. Zatim je usmrćen poručnik Bora Blagojević, nekadašnji komandir Štabne čete Drinske divizije KJVuO đenerala Draže Mihailovića. Blagojevića je ubica sačekao ispred ulaza u njegov stan u Briselu, 8. marta 1975.

NA DAN osnivanja jugoslovenske tajne policije 13. maja 1976, u Briselu je umoren osamdesettrogodišnji Petar Valić, novinar i urednik emigrantskog lista "Vaskrs Srbije". Valić je za vreme Drugog svetskog rata uređivao "Vidovdan", glasilo Šumadijske grupe korpusa, kao i "Oplenac", list Gorske garde pukovnika Nikole Kalabića.

Književnik i publicista Radovan Kalabić o ovim likvidacijama piše: "U svom hotelu u Briselu ubijen je 6. avgusta 1976. godine Miodrag Bošković, predsednik udruženja 'Privrednik' i nekadašnji pripadnik pokreta đenerala Draže Mihailovića. Zajedno sa Boškovićem ubijen je njegov sin, kao i student Uroš Milićević.

Dragiša Kašiković izmasakriran u noći između 18. i 19. juna 1977. godine

"Predratni kapetan Dušan Sedlar, predsednik Srpske narodne odbrane za Zapadnu Nemačku i urednik 'Belog orla' izrešetan je 16. aprila 1980. godine. Naručene ubice ispalile su iz pištolja sa prigušivačima više hitaca u Sedlara. Ova likvidacija uglednog srpskog političkog emigranta izvedena je u prepodnevnim satima i naočigled brojnih prolaznika. Samo 19 dana delilo je Sedlarovo smaknuće od zvanične objave Brozove smrti."

Ali tajna politička policija nastavlja da seje smrt po Evropi i posle Brozove smrti. Šezdesettrogodišnji Jovan Caričić ubijen je u dvorištu svoje porodične kuće u Beču, u noći između 23. i 24. decembra 1981. godine. Caričić je svojevremeno bio lični vozač đenerala Draže Mihailovića, a u emigraciji i predsednik Slobodne srpske pravoslavne opštine u Beču.

Caričić i Sedlar bili su, ujedno, i pristalice vladike Dionisija iz SAD.

NEMAČKA, francuska, belgijska i švedska policija ni do danas nisu rasvetlile nijedan slučaj ubistva srpskih političkih emigranata, uglavnom porodičnih ljudi u starijoj životnoj dobi. Ove žrtve ne samo da nisu dolazile u sukob sa zakonom, već je među njima bilo uglednih pisaca, novinara i urednika emigrantskih listova.

Sigurnost u Evropi pružale su im samo još tradicionalno neutralna Švajcarska i Italija.

Preko Atlantika stvari su, međutim, stajale drugačije nego u Alpima i preko Lamanša - beleži Radovan Kalabić u knjizi "Srpska emigracija - prilozi za istoriju srpskog iseljeništva". U noći između 18. i 19. juna 1977. godine u Čikagu su, u sedištu Srpske narodne odbrane za SAD, izmasakrirani Dragiša Kašiković, urednik "Slobode", i njegova poćerka Ivanka Milošević. Nesrećna devetogodišnja devojčica najverovatnije je stradala samo zbog toga što je prepoznala ubicu, ili više njih. Ili onoga koji je u kasne noćne sate doveo Brozove dželate pred vrata SNO za SAD, i na čiji poziv je Kašiković otvorio vrata.

KAŠIKOVIĆ je bio stvaralački džin srpske političke emigracije u Americi i njen pravi intelektualni princ u borbi protiv titoizma. Bio je pisac, aforističar i prevodilac, novinar i urednik "Slobode". Odlično je govorio engleski, francuski i nemački jezik. Bio je pokretač književnog lista "Danas" i satiričnog "Čička". Objavio je više knjiga, među kojima i antologijsku zbirku aforizama "Partija te tuži - partija ti sudi". Kao pionir srpske političke satire posle Drugog rata Kašiković je ovu knjigu objavio dve godine pred smrt, posluživši se neobičnim kanalima kako bi deo njenog tiraža dospeo i u Jugoslaviju.

Ujedno, on je bio jedini član organizacije SOPO koji je osuđen za učešće u podmetanju eksploziva ispred jugoslovenskih diplomatsko-konzularnih predstavništava u SAD i Kanadi. Naime, Dragišini otisci prstiju pronađeni su na kovertama pisama koja je on uputio svim kongresmenima u SAD odmah posle 27. januara 1967. U tim pismima Kašiković je najvišim predstavnicima američkog političkog života skretao pažnju na delovanje jugoslovenske Udbe prema srpskim emigrantima.

Ubistvo Dragiše Kašikovića, koji je u jednom svom aforizmu naveo da se "kod nas za zakone brinu kriminalci", označilo je "sezonu lova" na najistaknutije predstavnike srpske političke emigracije u SAD.

TAČNO dva meseca od Kašikovićevog ubistva dogodila se likvidacija Bogdana Mamule. Predsednik Organizacije srpskih četnika "Ravna gora", koju je osnovao vojvoda Dobroslav Jevđević, usmrćen je pri povratku kući 17. avgusta 1977, u Geri, u saveznoj državi Indijani.

Samo jedanaest dana nakon ubistva Bogdana Mamule, od eksplozije bombe podmetnute u njegovoj garaži u Torontu poginuo je Rade Panić, još jedan istaknuti pripadnik kanadskog ogranka "Ravne gore". Uz Panića, život su izgubili Petar Bunjevac i Petar Kljajić. Za dan njihove likvidacije, 28. avgust 1977, ubice su odabrale Uspenje Presvete Bogorodice, ili Veliku Gospojinu, jedan od najvećih hrišćanskih praznika.

Na polugodišnjicu Kašikovićeve smrti, 16. januara 1978. godine u insceniranom saobraćajnom udesu u Čikagu život je izgubio i drugi urednik "Slobode", glasila SNO za SAD. Ni do danas nije rasvetljeno kako su ubice na dno Mičigenskog jezera survale automobil dr Mihaila Naumovića. Ostala je misterija kako su Naumovićevo vozilo prebacili preko neoštećene ograde jednog od najširih drumova na svetu. Iza dr Mihaila Naumovića ostali su supruga i troje nezbrinute dece.

Nakon tačno 11 meseci, 16. decembra 1978, ubijen je u svom automobilu, pri povratku kući, Borislav Vasiljević, urednik i spiker Srpskog radija u Geri.